Kalp ve Damar Hastalıkları Oluşumunun Önlenmesinde ve İyileşme Sürecinin Hızlandırılmasında Yoga Uygulamalarının Yeri
Buket ÖZ, Yoga Eğitmeni
Kalp ve damar hastalıkları risk yönetimi
Kalp ve damar hastalıkları halen tüm dünyada sağlık sorunlarının ve ölümün birinci sırasındaki sebebidir ve sıklığı giderek artmaktadır.1
Bu hastalıkların oluşumuna ve ilerlemesine neden olabilecek birçok risk faktörü tespit edilmiş olmakla birlikte en güçlü risk faktörleri ileri yaş, ailesel yatkınlık, hareketsiz yaşam tarzı, beslenme bozukluğu, şişmanlık, hipertansiyon, şeker hastalığı, kan yağları dengesinde bozukluk, sigara kullanımı ve anksiyete, depresyon gibi psikiyatrik bozukluklardır.1
Kalp hastalığı oluşmadan alınan tedbirler birincil kardiyovasküler koruma, kalp hastalığı gelişenlerde ise hastalığın ilerlemesinin önlenmesi ve iyileşme sürecinin hızlandırılması için olan tedavi ve yaşam tarzının uygun hale getirilmesi ikincil kardiyovasküler koruma (kardiyak rehabilitasyon) olarak tanımlanır. Her iki yaklaşımda da öncelik risk faktörlerinin kontrol altına alınmasıdır.
Fizik, kondüsyon ve sağlık durumuna göre kişiye özel planlanmış beslenme önerileri ve egzersiz, gerekli durumlarda ilaç tedavisi, sigarayı bıraktırma ve psikoterapi uygulamaları kardiyovasküler korumanın ana bileşenlerini oluşturmaktadır.
Yoga
Kelime olarak yoga birleştirmek ve kontrol etmek anlamlarına gelmektedir.
Yoga; zihin, beden ve ruh arasında bütünlük ve denge oluşturarak kişinin kendini tanımasını sağlayan en eski bireysel gelişim yöntemidir.2
Felsefesi; kişinin kendisini tanıması, zihnin, bedenin ve ruhun uyum içinde çalışması ile evrenle bütünleşmesi, aydınlanma ve yaşam enerjisinin ortaya çıkarılmasıdır.
Yoga sekiz yönlü bir bakış açısını içermekte ve metaforik olarak bir ağaca benzetilmektedir. Yazarlar tarafından bu uzuvlar3;
-
Yama (evrensel etik): Sekiz basamaklı yoga yolculuğunun ilk adımıdır ve geri çekilme olarak da bilinir. Zarar vermemek, doğruluk, çalmamak, nefsi kontrol etmek gibi evrensel ahlaki disiplinlerden oluşur.
-
Niyama (bireysel etik): Kişisel disipline işaret eder. Gözlem olarak da bilinen niyama saf olmak, şükretmek, okuma ve hatırlama gibi disiplinleri barındırır.
-
Asana (fiziksel duruşlar): Yoga duruşu veya yoga pozu anlamına gelen asana, üçüncü basamaktır.
-
Pranayama (nefes kontrolü): Nefes, yogada yaşam enerjisi olarak kabul ediliyor. Pranayama basamağı nefesin, yani yaşam enerjisinin, kontrolünü içerir.
-
Pratyahara (duyusal kontrol): Tecrit olarak da bilir. Pratyahara, duyguları veya duyu organlarını geri çekmek anlamına geliyor.
-
Dharana (konsatrasyon): Bu basamak konsantrasyon ve odaklanma ile ilişkilidir.
-
Dhyana (meditasyon)
-
Samadhi (mutluluk): Son basamak, yani aydınlanma adımına Samadhi adı veriliyor. Özgürleşme olarak da bilinen bu basamakta meditasyon nesnesi ile bilincin birleşmesi hedeflenir.
Daha çok fiziksel duruş ve egzersizler (asana), nefes teknikleri (pranayama), gevşeme ve meditasyon (dhyana) yöntemleri uygulanmaktadır.6
Farklı yaklaşımları olan yoga çeşitlerinden hatha yoga, en yaygın kullanılan ve hafif egzersizleri içeren türdür. Diğer yoga türlerinin aksine daha uygulanabilir olması nedeniyle kalp yogası kapsamına alınmaktadır.4,5
Amaç
Son zamanlarda sağlık ile daha çok ilişkilendirilen yoga uygulamalarının günümüz dünyasının en önemi sağlık sorunu olan kalp damar hastalıklarına olası faydaları merak konusu olmuştur.
Yoganın kardiyovasküler sistem üzerindeki fizyolojik ve klinik etkilerini ve kapsamlı kardiyak rehabilitasyonun bir bileşeni olarak yoganın potansiyel rolünü bilimsel çalışmaların verileri doğrultusunda değerlendirmektir.
Yoga pratiğinin kardiyovasküler risk faktörlerine olan etkilerini araştıran çalışmaların değerlendirilmesi.
Vücut ağırlığından bağımsız olarak hareketsiz yaşam tarzı kalp damar hastalığı oluşumunda ve ilerlemesinde önemli bir risk faktördür. Fiziksel aktivitenin artırılmasının kalp hastalığı riskini azalttığı bilinmektedir. Egzersizin ise risk azalmasına ek faydalarının olabileceği ve artan kanıtlar egzersizin stres ilişkili sinir ve hormon aktivitelerini azaltarak fiziksel ve zihinsel sağlığa fayda sağladığı inancını desteklemektedir.3 Bu hipotezi araştıran birçok çalışma kalp hastalıklarının önlemesinde ve hastalıkların iyileşme sürecinin hızlanmasında egzersiz uygulamalarının etkinliğini kanıtlanmıştır.7
Asanalar bağlamında yoga bir çeşit fiziksel egzersizdir. Nefes ayarlamaları, uygulama sırasında dikkat ve duruşların korunmasına verilen önem yoga uygulamalarını fiziksel egzersizlerden ayıran unsurlardan bazılarıdır.
Yoga ve egzersizin sağlıklı kalma ve iyileşme süreçleri üzerindeki etkilerini karşılaştıran çeşitli çalışmaların incelendiği literatür taramalarından elde edilen veriler çalışmalara dahil edilmiş hem sağlıklı hem de hastalıklı gruplarda yoga müdahalelerinin çoğunun sağlıkla ilgili çeşitli sonuç ölçütlerini iyileştirmede egzersiz kadar etkili veya ondan daha iyi olabileceğini göstermiştir.3,7
Yoga ile egzersizi karşılaştıran çalışma da yoganın yaşam kalitesi üzerinde önemli ölçüde daha iyi etkileri olduğu görüldü. Yoga ile ilgili hiçbir ciddi yan etki bildirilmemiştir.8
Diğer risk faktörlerinden şeker hastalığı ve hipertansiyon dahil metabolik hastalıklarının tedavisi kalp damar hastalıkları ile mücadelede büyük önem taşır. Bu durumlarda öncelik yaşam tarzının düzeltilmesidir ve gerek duyulursa ilaç tedavisinin eklenmesi gerekir.
Yoga, aşırı kilolu kişilerin daha sağlıklı beslenmelerini ve fiziksel aktivitelerini artırmalarını destekler ve bu da vücut kitle indeksinin azalması ve diğer metabolik süreçlerin düzelmesine neden olur.9
Çeşitli klinik çalışmalardan elde edilen kanıtlara dayanarak şeker hastalığı yönetiminde yoga uygulamalarının rolü değerlendirilmiş ve yoga pratiğinin günlük hayata dahil edilmesinin şeker hastalığı olan kişilerde kan şekeri kontrolünün sağlanmasına yardımcı olduğu ve komplikasyon riskinin azalmasında etkili olabileceği tespitleri yapılmıştır.10
Yoga uygulamalarının ayrıca kan yağları, kan basıncı, vücut kitle indeksi, bel/kalça oranı ve kortizol seviyelerinde önemli düzelmelere yol açtığı da görülmüştür.8,11
Stres yönetimi kalp damar hastalıklarının oluşumu ve önlenebilmesinde çok önemli olmasına rağmen halen bu konuya yönelik algı ve süreci iyileştirmeye yönelik çabalar yetersizdir.
Gün geçtikçe popularitesi artan yoga zihin egzersizleri ve meditasyon yönü ile anksiyete ve depresyon süreçlerinin yönetilmesine katkı sağlayabilir.
Klinik çalışmaların meta analizleri ve sistematik incelemeleri yoga uygulamalarının depresyon ve anksiyete bozukluğu semptomlarını iyileştirebileceğini göstermiştir. Tek başına veya diğer tedavilere yardımcı olarak kullanılan farkındalık temelli meditasyonun depresyon üzerinde olumlu etkileri vardır ve etkileri altı ay veya daha fazla sürebilir. Anksiyete bozukluğu olan kişilerde pozitif bulgular daha zayıf olsa da, yardımcı bir yöntem olarak yoga anksiyete bozukluklarının, özellikle panik bozukluğunun tedavisini kolaylaştırır. 12
Yoganın stresi azaltması ve kilo kontrolüne yardımcı olabileceği algısı sigarayı bırakmanın önündeki engelleri kaldırır. Yapılan bir klinik çalışmada yoganın özellikle hafif düzeyde sigara içenlerde sigarayı bırakma olasılığını artırdığı gösterilmiştir.13
Yogayı da içeren yaşam tarzı müdahale programlarının etkinliği çok yönlüdür. Kilo, obezite ile ilişkili enflamasyon, stres, otonom sinir sistemi ve ortaya çıkan kardiyovasküler risk faktörleri üzerinde olumlu etkileri kalp damar hastalıkları dahil olmak üzere çeşitli kronik hastalıklara yönelik riskin azaltılmasıyla sonuçlanır.14,15
Yoga pratiğinin kalp damar hastalıklarına etkilerini araştıran çalışmaların değerlendirilmesi.
Birçok araştırmacı, yaptıkları çalışmalarda yoganın kalp damar hastalıkları ile ilişkili olumsuzlukları ve kalp damar hastalığına bağlı ölümleri azaltmadaki klinik faydalarını bildirmiştir.15
Kalp damar hastalığı olanlarda yapılan çalışmaların analizinde ise standart tedavi yöntemleri ile karşılaştırıldığında yoganın tüm nedenlere bağlı ölüm üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı, kalp damar hastalığının kötüleşmesinde istatiksel olarak anlamlı olmayan bir azalmaya neden olduğu, hayat kalitesinde ise önemli ölçüde artış olduğu tespit edilmiştir.8
Kalp krizi geçirenlerde yoga tabanlı kardiyak rehabilitasyon ile eğitim tavsiyesi içeren gelişmiş standart bakımın karşılaştırıldığı çalışmada; yoga tabanlı kardiyak rehabilitasyon grubundaki hastaların kriz öncesi aktivitelere daha fazla geri döndüğü, kalp krizi sonrası komplikasyonlar, sigarayı bırakma ve tedavi uyumu açısından ise benzer sonuçların elde edildiği görüldü. Sonuç olarak yoganın geleneksel kardiyak rehabilitasyon altyapısının olmadığı veya geleneksek kardiyak rahabilitasyona uygun olmayanlar için alternatif bir seçenek olabileceği vurgulandı.16
Tüm bu veriler ışığında bir grup araştırmacı tarafından bilimsel verileri analiz edip küresel olarak kardiyak rehabilitasyon için alternatif olabilecek yoga tabanlı yeni bir kardiyak rehabilitasyon programı geliştirdi.17
Yakın zaman önce yapılan bir çalışmalarda, kalp fonksiyonlarını iyileştirmede ek bir fayda göstermese de depresyon ve anksiyeteyi azaltmada ve yaşam kalitesini iyileştirmede faydalı olabilmesi nedeniyle hatha yoganın bir kardiyak rehabilitasyon programına dahil edilmesi tavsiye edilmiştir.18,19
Çok daha yeni bir klinik çalışmada standart tedaviye eklenen yoga terapisinin kalp damar hastalarının kalp kası gücünde artış yaptığı açıklanmış,20 meditasyonun kalp damar hastalığının ikincil önlenmesinde son derece yararlı olabileceği ve 5 yıllık bir süre içinde kalp damar hastalıklarına bağlı olayları %48 oranında azaltabileceği gösterilmiştir.5
Kalp yetmezliği hafif fonksiyonel kapasite azalmasından yatalak olma durumuna kadar çok farlı klinik sonuçlar ortaya çıkarabileceğinden kalp yetmezliği olan hastalar egzersiz temelli rehabilitasyon programlarına uyum sağlayamayabilirler. Yoga nefes egzersizleri bu tür hastalarda daha ön planda düşünülebilir. Yapılan klinik çalışmada yoga gevşeme teknikleri sayesinde, kronik kalp yetmezliğinde nefes alma hızının yavaşlattığı, nefes darlığını azalttığı ve bildirildiğine göre akciğer gaz alışverişinde ve egzersiz performansında bir iyileşme sağladığı ortaya konulmuştur.21
Egzersiz uyumu daha fazla olabilecek kalp yetmezliği olan hastalarda yapılan klinik çalışmada Danda, Trikonasana, Virabhadrasana, Adho Mukka Svanasa, Maricyasana, Svanasana asanaları kullanılmış ve 8 hafta gibi kısa bir sürede kalp gücünde artış dahil metabolik ve fonksiyonel olumlu sonuçlar elde edilmişti.22
Yorum
Yoga temelli bir yaşam tarzının kalp damar hastalığı risk faktörü yönetiminde faydalı olduğu, kalp damar hastası olanlarda ise faydalı olduğu yönünde bir eğilim olmakla birlikte bu gruba yönelik çalışma sonuçlarının tutarsız olduğu görülmüştür.
Bu tutarsızlığını başlıca nedenleri çalışmalarda kullanılan yöntemlerin birbirlerinden farklı olması ve çalışma örneklemlerinin ve sürelerinin yetersizliğidir.
Klinik faydaların tespit edildiği çalışmalarda kullanılan yoğa programlarının belli kriterler ile standardize edilip daha uzun süreli ve daha çok katılımlı yeni klinik çalışmaların yapılması kalp damar hastalığı olanlara yaklaşımın belirlenmesi ve beklenen etkileri açısından daha net sonuçlar ortay koyacaktır.
Mevcut veriler ışığında her ne kadar kardiyak rehabilitasyona alternatif olma gücüne sahip değilse de mevcut uygulamalara ek faydalar sağlayabileceğinden yoganın kalp koruyucu programlara dahil edilmesi kalp damar hastalıkları ile mücadeleye güç katacaktır.
Tıbbın ana kaidelerinden olan hastalık yoktur hasta vardır düsturu ile yola çıkarak sağlık için yapılacak yoga uygulamalarının kişiselleştirilmesi, hastaların ya da risk grubunun fiziki yapısı, kondüsyon durumu ve sağlık sorunlarına yönelik gerekli değerlendirmelerin yapılıp kişiye özel programın oluşturulması gereklidir.
Kaynaklar
1- 2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice: Developed by the Task Force for cardiovascular disease prevention in clinical practice with representatives of the European Society of Cardiology and 12 medical societies With the special contribution of the European Association of Preventive Cardiology (EAPC). Frank L J Visseren, François Mach, Yvo M Smulders, et al. European Heart Journal, Volume 42, Issue 34, 7 September 2021, Pages 3227–3337.
2- Yoga for the primary prevention of cardiovascular disease. Hartley L, Dyakova M, Holmes J, et al. Cochrane Database Syst Rev. 2014;(5)
3- The health benefits of yoga and exercise: a review of comparison studies.Ross A, Thomas S. J Altern Complement Med. 2010 Jan;16(1):3-12.
4- Ayurveda and yoga in cardiovascular diseases. Mamtani R, Mamtani R. Cardiol Rev. 2005 May-Jun;13(3):155-62
5- Yoga and meditation in cardiovascular disease. Manchanda SC, Madan K. Clin Res Cardiol. 2014;103(9):675-80
6- Current Insights into Exercise-based Cardiac Rehabilitation in Patients with Coronary Heart Disease and Chronic Heart Failure. Nichols S, McGregor G, Breckon J, Ingle L. Int J Sports Med. 2021 Jan;42(1):19-26.
7- Yoga and physical exercise - a review and comparison.Govindaraj R, Karmani S, Varambally S, Gangadhar BN. Int Rev Psychiatry. 2016 Jun;28(3):242-53.
8- Yoga for secondary prevention of coronary heart disease: A systematic review and meta-analysis.Li J, Gao X, Hao X, et al. Complement Ther Med. 2021 Mar;57:102643.
9- Yoga in women with abdominal obesity - Do lifestyle factors mediate the effect? Secondary analysis of a RCT.Anheyer D, Koch AK, Thoms MS, et al. Complement Ther Med. 2021 Aug;60:102741.
10- Therapeutic Role of Yoga in Type 2 Diabetes.Raveendran AV, Deshpandae A, Joshi SR. Endocrinol Metab (Seoul). 2018 Sep;33(3):307-317.
11- The effects of yoga among adults with type 2 diabetes: A systematic review and meta-analysis.Thind H, Lantini R, Balletto BL, et al. Scott-Sheldon LAJ.Prev Med. 2017 Dec;105:116-126.
12- Depression and Anxiety Disorders: Benefits of Exercise, Yoga, and Meditation. Saeed SA, Cunningham K, Bloch RM. Am Fam Physician. 2019 May 15;99(10):620-627
13- Yoga as a Complementary Therapy for Smoking Cessation: Results From BreathEasy, a Randomized Clinical Trial.Bock BC, Dunsiger SI, Rosen RK, et al. Nicotine Tob Res. 2019 Oct 26;21(11):1517-1523.
14- Obesity-related inflammation & cardiovascular disease: efficacy of a yoga-based lifestyle intervention. Sarvottam K, Yadav RK.Indian J Med Res. 2014 Jun;139(6):822-34.
15- Role of Yoga in Cardiac Disease and Rehabilitation. Guddeti RR, Dang G, Williams MA, Alla VM. J Cardiopulm Rehabil Prev. 2019 May;39(3):146- 152.
16- Yoga-Based Cardiac Rehabilitation After Acute Myocardial Infarction: A Randomized Trial.Prabhakaran D, Chandrasekaran AM, Singh K, et al Yoga-CaRe Trial Investigators. J Am Coll Cardiol. 2020 Apr 7;75(13):1551-1561.
17- Development of a Yoga-Based Cardiac Rehabilitation (Yoga-CaRe) Programme for Secondary Prevention of Myocardial Infarction. Chattopadhyay K, Chandrasekaran AM, Praveen PA, et al. Evid Based Complement Alternat Med. 2019 May 2;2019:7470184.
18- Integrated Yoga Practice in Cardiac Rehabilitation Program: A Randomized Control Trial. Sharma KNS, Pailoor S, Choudhary NR, Bhat P, Shrestha S. J Altern Complement Med. 2020 Oct;26(10):918-927.
19- Effects of Hatha Yoga on Cardiac Hemodynamic Parameters and Physical Capacity in Cardiac Rehabilitation Patients. Grabara M, Nowak Z, Nowak A. J Cardiopulm Rehabil Prev. 2020 Jul;40(4):263-267.
20- Yoga-Based Cardiac Rehabilitation: Current Perspectives from Randomized Controlled Trials in Coronary Artery Disease. Bruce C, Achan V, Rathore S. Vasc Health Risk Manag. 2021 Dec 2;17:779-789.
21- Effect of breathing rate on oxygen saturation and exercise performance in chronic heart failure.Bernardi L, Spadacini G, Bellwon J, et al. Lancet. 1998 May 2;351(9112):1308-11.
22- Effects of yoga on inflammation and exercise capacity in patients with chronic heart failure. Pullen PR, Nagamia SH, Mehta PK, et al. J Card Fail. 2008 Jun;14(5):407-13.